W piątkowy wieczór, 8 listopada 2024 roku, Książnica Pomorska w Szczecinie stała się miejscem wyjątkowego spotkania z historią. Odbyła się tam premiera polskiego tłumaczenia książki Hansa-Gerda Warmanna „Panie Abrahamson, Pańska synagoga płonie! Historie do szczecińskiej historii”. Przyciągnęła licznych pasjonatów dziejów miasta.
Kinga Rabińska
Książka Warmanna czekała 15 lat na swoje polskie tłumaczenie, na które bez wątpienia zasługuje. Mówi o Stettinie, w którym jej autor się urodził i mieszkał do 14. roku życia. „Panie Abrahamson, Pana synagoga płonie!” to kolekcja wspomnień i właśnie ta naoczność, przefiltrowana przez pamięć autora, jest największą wartością tej książki.
Polska edycja składa się z kilku części. Otwierają ją eseje dr. Tomasza Ślepowrońskiego i Bogdana Twardochleba, oraz słowa wstępne od tłumacza prof. Karola Czejarka oraz Róży Król, prezeski Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce O/Szczecin – wydawcy polskiej wersji. Dalej na czytelnika czeka tłumaczenie 12 rozdziałów oryginalnej pracy. Warmann opisuje w nich trudną codzienność powojennego miasta, np. strach przed polskimi żołnierzami i milicją. Wspomina też Polaków, którzy Niemcom pomagali, w tym polskiego rzeźnika z ulicy Jagiellońskiej, który rozdawał głodnym zupę i kaszankę. Dalej znaleźć można tropy początków nazizmu w Stettinie: powstawanie propagandowej prasy, historię mordercy Edmunda Heinesa, który został czołowym funkcjonariuszem SA, opis wystawy „sztuki zdegenerowanej”, przywołanie wydarzeń „nocy kryształowej”, kiedy spalono Nową Synagogę. Autor pisze także o szczecińskich antynazistach: komuniście Erwinie Fischerze, Hermannie Stöhrze – pacyfiście i pastorze, skazanemu na śmierć za to, że odmówił przyjęcia wezwania do wojska, a także trzech księżach katolickich z kościoła św. Jana Chrzciciela: Carlu Lampercie, Friedrichu Lorenzu i Herbercie Simoleit, których zamordowano 13 listopada 1944 roku. Polskie wydanie zawiera dodatkowo tekst „Zamiast posłowia. List do przyjaciela w Szczecinie” autorstwa Hansa-Gerda Warmanna oraz słownik nazw ulic, geograficznych i osiedli Szczecina. Wydanie polskiego przekładu było możliwe dzięki staraniom Róży Król oraz wsparciu finansowemu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego.
Fotografia: www.sedina.px.pl (CC BY-SA 3.0)
Jak podczas listopadowej premiery podkreślał dr Tomasz Ślepowroński, książka ukazuje mroczne aspekty historii Szczecina. Opisuje brutalne traktowanie społeczności żydowskiej przez nazistów, ale nie pomija historii osób, które w obliczu zła potrafiły zachować człowieczeństwo. Publikacja ta stanowi ważny element lokalnej tożsamości, ukazując nie tylko piękne, ale i tragiczne oblicze miasta. Staje się kolejnym mostem pomiędzy losami przedwojennych i powojennych mieszkańców miasta. Osobisty wymiar historii pozwala nam, współczesnym szczecinianom, lepiej zrozumieć to, w jaki sposób nazizm powoli zdobywał coraz więcej sympatyków i jak proces ten wpływał na ówczesnych mieszkańców. Od lat 90. XX wieku na tzw. Ziemiach Odzyskanych rosła – obecnie jeszcze powszechniejsza – fascynacja „poniemieckim”, której towarzyszy westchnienie „ależ wtedy było pięknie!”, a także wyrwa w pamięci od początku lat 30. do 1945 roku. Tak jakby pomiędzy miastem z pocztówki a powojennym Szczecinem w ruinie była pustka. Książka Hansa-Gerda Warmanna w jakimś stopniu tę pustkę wypełnia. Fakt, iż wydał ją szczeciński oddział Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce ma dodatkowe znaczenie. Oto współcześni polscy Żydzi z Różą Król na czele podejmują z sukcesem starania, by przekazać historię Żydów niemieckich, dawnych mieszkańców Sttetina. Jest to tym wymowniejsze, gdy zdamy sobie sprawę, że z tych, którzy przyjechali tutaj po 1945 roku także niewielu zostało, choć ich losy są inne. „Panie Abrahamson, Pana synagoga płonie!” jest więc nie tylko świadectwem wagi literatury pamiętnikarskiej, ale też przestrogą, która dziś może być potrzebna bardziej niż kiedykolwiek.
Hans-Gerd Warmann urodził się w 1931 roku w Stettinie. Jako historyk i dziennikarz kultywował pamięć o swoim rodzinnym mieście, przekazując Książnicy Pomorskiej część swojego księgozbioru. Był jednym z bardziej aktywnych członków Koła Ojczyźnianego Szczecinian (Heimatkreis Stettin) i Domu Szczecina (Haus Stettin) w Lubece, autorem wielu artykułów dotyczących historii Pomorza, redaktorem rocznika „Stettiner Bürgerbrief”. Opublikował też powieść „Was bleibt, ist die Hoffnung” („Jedyne, co zostało to nadzieja”) osnutą wokół wydarzeń z pierwszych miesięcy powojennych w Szczecinie. Zmarł w styczniu 2021 roku.
Oryginalnie książka została wydana w 2009 roku nakładem wydawnictwa Scheunen Verlag pod tytułem: „Herr Abrahamson, Ihre Synagoge brennt! Geschichten zur Stettiner Geschichte”.
