Chronić klimat, wzmocnić więzi sąsiedzkie.

Rozwijać polsko-niemieckie zielone inicjatywy!

1. Wizja projektu „Green Local – Learning Exchange“
2. Polsko- niemiecka kooperacja w zakresie zazieleniania podwórek
3. Learning Exchange
4. Dlaczego podwórka i ogrody wspólnotowe?
5. Zieloni aktywiści
   1. Pierwsze kroki w kierunku ekologizacji podwórka
6. Problemy zielonych podwórek i ogrodów społecznych
7. Zielone porady dla zaangażowanych w ogródki i podwórka
8. Polsko-niemiecka współpraca w zakresie zielonych podwórek
9. Różnice między podwórkami w Berlinie i w Szczecinie
10. Zalecenia w skrócie
    1. Możliwości finansowania i doradztwo w Berlinie
    2. Możliwości finansowania i doradztwo w Szczecinie
11. Partnerzy projektu i możliwości współdziałania
12. Literaturangaben

Wizja projektu „Green Local – Learning Exchange“

Celami projektu jest wymiana doświadczeń (Learning Exchange) na temat zazieleniania podwórek w Berlinie i Szczecinie, wzmocnienie widoczności zaangażowania w “zielone tematy” na polsko-niemieckim poziomie oraz wspieranie inicjatyw oddolnych. W tym celu sięgamy po motto programu – „Klima(t) 2.0 – online solutions for future“- i chcemy stworzyć wirtualną przestrzeń do dialogu i warsztaty do wymiany know-how. Ochrona klimatu jest główną ideą, przeniesioną w naszym przypadku, na poziom lokalnego sąsiedztwa.

W trakcie realizacji projektu dużą wagę przywiązywano do integracji międzypokoleniowej i międzykulturowej. Do udziału w wirtualnej dyskusji zostali zaproszeni obywatele, działacze i przedstawiciele administracji po obu stronach Odry. Wymiana odbyła się online poprzez wywiady jakościowe. Skupiliśmy się na następujących tematach:

Historia, motywacja, wykonalność, plany na przyszłość, możliwości partycypacyjnego projektowania urbanistycznego, a także kwestie współpracy/ partnerstwa/ sponsoringu/monitoringu inicjatywy.

Przebieg projektu: październik-listopad 2020

1. tworzenie konceptu   
2. Analiza potencjału i poszukiwanie partnerów  
   1. Berlin  
   2. Szczecin  
3. tworzenie zespołu  
4. Dialog/Exchange (online)  
5. Ocena: Dokumentacja   
6. Wsparcie wolontariatu   
7. Webinaria i reader  
8. Polsko- niemiecka kooperacja w zakresie zazieleniania podwórek

Nie należy zapominać, że pierwotne ruchy Zielonych Podwórek w Szczecinie, powstały w wyniku współpracy polsko-niemieckiej i zaangażowania działaczy w obu miastach.

Bezpośrednim impulsem i inspiracją dla akcji „Zielone podwórka Szczecina” było spotkanie Grzegorza Czarneckiego z Christine Ziegler z Regenbogenfabrik, na wystawie fotografii Czarneckiego w Berlinie w 2000 r., podczas której dowiedział się o projekcie „Zielone podwórka Kreuzbergu”, a miesiąc później zorganizował w dzielnicy Turzyn w Szczecinie wystawę na temat „Kiezgrün – Zielone dziedzińce Kreuzbergu” (Czarnecki, 2010).

W wyniku polsko-niemieckiej wymiany kreuzbergską inspiracją jeszcze w tym samym roku znalazła swoje zastosowanie poprzez restrukturyzację Turzyna, dzielnicy, która pod względem rozwoju, struktury społecznej i problemów przypominała dawny Kreuzberg.

Tak powstał projekt programu społecznego „Zielone Podwórka Szczecina” pod berlińskim hasłem: „Nie ma wsparcia dla miasta bez udziału mieszkańców” (Czarnecki, 2010). W związku z tym odbyło się kilka spotkań z mieszkańcami miasta, prezentacje projektów, współpraca z Politechniką Szczecińską i studentami, Radą Osiedla Turzyn STBS, BOM, i zarządców nieruchomości, a w latach 2002-2003 na dziedzińcach Turzyna odbywały się udane akcje zazieleniania, w których aktywnie uczestniczyli mieszkańcy.

Learning Exchange

Czego możemy się od siebie nauczyć? W ramach projektu przeprowadzono wywiady – z mieszkańcami i aktorami lokalnymi i administracji. Działamy zgodnie z mottem:
Chronić klimat, wzmocni więzi sąsiedzkie. Rozwijać polsko-niemieckie zielone inicjatywy!
Aktywiści z berlińskich ogrodów również dostrzegają liczne zalety tego ruchu:

• przestrzeń społeczna dla wszystkich
• integracja, włączenie i samoorganizacja
• dobro publiczne
• wkład w życie w sąsiedztwie

Podobnie jak mieszkańcy Szczecina, berlińczycy również uważają, że trzeba się postarać samemu, a nie czekać na to, co zrobi miasto. Potencjał zielonych podwórek został trafnie podsumowany przez berlińskiego urbanistkę:

• Miejsce przemieszczania się i interakcji społecznych
• Ważna jakość życia
• Spokój i odosobnienie w wielkim mieście

„To jest miejsce spotkań i interakcji społecznych. Dzieje się to świadomie i nieświadomie, z pokolenia na pokolenie i z sercem dla sąsiedzkiej atmosfery. Zielone podwórka to ważna jakość życia, której nie należy lekceważyć.”

„Z punktu widzenia urbanistyki i społeczeństwa, jest to wielki wkład w społeczeństwo, spokój w dzielnicy, miejsce ucieczki wszystkich”.

Jakie były motywacje, myśli i impulsy stojące za tworzeniem podwórek, ogrodów frontowych i ogrodów społecznych? To pytanie zadawaliśmy w Berlinie i Szczecinie.

Dlaczego podwórka i ogrody wspólnotowe?

Powody estetyczne i emocjonalne przywiązanie

Powody estetyczne były dla większości mieszkańców szczególnie ważne:

„To, co widzimy za oknem, jest częścią naszego mieszkania. To bardzo ważne, co zobaczę, kiedy się obudzę.” 

Jeden mieszkaniec opisał przestrzeń podwórek jako często małą, ciasną i trochę „nieludzką”. Wszystko, co uczyni ją bardziej ludzką, wytłumi echo podwórkowe, jest wielką korzyścią dla mieszkańców. Sadzenie zieleni ma na celu utworzenie sympatyczniejszej bardziej przystępnej mieszkańcom przestrzeni. 

Bałagan i nieporządek na podwórku jako impuls do działania

Kiedy runął murek oddzielający dwa podwórka i za oknami zrobiło się gruzowisko, które bardzo źle wyglądało, kilku sąsiadów postanowiło sadzić rośliny: 

„Każdy przyniósł co mógł i sadziliśmy”.

Trwało to kilka lat. Na początku sąsiedzi sadzili, co się dało. Teraz już dobierają rośliny, by ogródek był „przyjemny i dla oka i dla duszy”. Sadzą dużo bylinek, by nie trzeba było sadzić nowych roślin co roku. Kto ma czas i ochotę, ten bierze się do pracy. 

Konkurs ZBLIK-u „Zielone podwórko”

Pomysł na zielone podwórko pojawił się również wskutek konkursu programu miejskiego ZBLIK-u na „Zielone podwórko”, w którym ogródek wziął udział. Plan ogrodu został wykonany przez firmę ogrodniczą.

Problemy na podwórkach bodźcem do działania

Czasami motywacją do pracy na podwórku stają się problemy, takie jak:

• spożywanie na nich alkoholu
• przestarzała lub zepsuta mała architektura ogrodowa
• wyprowadzanie psów na podwórkach
• parking na podwórku i z tym związany hałas. 

Czystość i porządek jako wspólny punkt tożsamienia

Mieszkańcy podkreślają też, że zadbanie i zazielenienie przestrzeni miejskiej, budzi poczucie szacunku również wśród przechodniów i innych mieszkańców, którzy niekoniecznie angażują się w prace na podwórku, ale tam mieszkają lub tamtędy przechodzą i na przykład mniej śmiecą. Często zachowują się oni lepiej w zadbanym otoczeniu i nie robią tego, czego nie powinno się robić na podwórku. 

Jeden z działaczy stwierdził, że dzięki wspólnej pracy na podwórku, a potem opiece nad nim, zatraca się linia podziałów, na przykład między właścicielami mieszkań a mieszkańcami mieszkań komunalnych lub między mieszkańcami oficyn a kamienic.

Posiadanie kota lub psa motywacją do działania

Dodatkową motywacją do działania był na przykład kot jednego z sąsiadów, który potrzebował trochę trawy, więc mieszkaniec zasiał na początku trawę. Potem udało się także zamienić parking w zieleniec i zrobić tak ładne podwórko, że wygrało ono w konkursie „Cały Szczecin w kwiatach”:

„Od małego skrawka dla kota, zrobiło się całe zielone podwórko.” 

Inspiracja podwórkami Berlina i wpływ współpracy polsko-niemieckiej  

• Prawdziwa, aktywna wymiana między Berlinem a Szczecinem
• Sektor kultury jako punkt wyjścia do współpracy na poziomie zielonego sąsiedztwa
• Inspiracja, rozwiązania, wymiana doświadczeń. Warsztaty i spotkania jako podstawa do rozpoczęcia i rozwijania pomysłów (np. festiwale dzielnicowe, imprezy kulturalne)
  • Berlińskie dzielnice, które cyklicznie otwierają swoje podwórza dla innych (np. na jarmarki, festyny), są dodatkową inspiracją do działania i zaangażowania na rzecz podwórek
    „Tak niewiele trzeba, żeby było lepiej”. 
  • Punkty wspólne: przestrzeń miejska:
     „Architektonicznie centrum Szczecina i Kreuzberg, Friedrichshain czy Neukölln to jest praktycznie to samo. Różnice są kosmetyczne. Budynki są takie same, podwórka też, sposób myślenia o nich również.” 

Integracja społeczności, wzmocnienie więzi międzyludzkich i sąsiedzkich, także międzypokoleniowych 

Kolejną ważną korzyścią zielonych podwórek dla mieszkańców jest integracja społeczności, zarówno pod względem socjo-ekonomicznym, jak i międzypokoleniowym. Z podwórka chętnie korzystają dzieci i wnuki, które odwiedzają dziadków, ale i osoby starsze, które częściej wychodzą z domu, jeśli przed domem jest zielone podwórko i miejsce, gdzie można usiąść, spotkać innych sąsiadów i porozmawiać z nimi. A podwórko dostarcza tematów do rozmów: 

„To takie powracanie do kontaktów, jakie mieli nasi rodzice. Spotkania, wymiana produktów (np. warzyw, owoców), a nie tylko telefon, komputer i słuchawki na uszach.” 

Mieszkańcy cieszą się też zwiększoną liczbą kontaktów z sąsiadami:

„Uwielbiam spotykać na podwórku swoich sąsiadów.” 

W czasie wywiadów podkreślają, że zielone podwórko i te kontakty sąsiedzkie nabrały szczególnie na znaczeniu w czasie pandemii. 

Zielone podwórko to zdrowy tryb życia

Mieszkańcy podkreślają też korzyści zdrowotne pracy lub spacerów po ogrodzie. 

Inwestorzy: aby zapobiec presji budowlanej i obszarowej

Chodzi tutaj o obszar wykorzystywany przez ogród społeczny w Berlinie. W sąsiedztwie jest wiele działań, które mają temu zapobiec. Chodzi o utrzymanie zieleni w mieście, a nie tylko o sam ogród, i spowolnienie wyprzedaży miasta:

„Musisz ciągle udowadniać, że to jest ważne.”

Działanie to miało również pozytywny wpływ na ogrodników miejskich*, którzy w ten sposób zostali zauważeni także w głównym nurcie.

Zieloni aktywiści

Różne osoby angażują się w miejską gospodarkę ekologiczną i inicjatywy lokalne. Są to osoby z doświadczeniem i bez doświadczenia w ogrodnictwie:

• 5-7 grupy mieszkańców
• Małe grupy w różnym wieku
• Zwolennicy rolnictwa regeneracyjnego i ekologicznego
• Pomoc od zaangażowanych rzemieślników
• Konsultacje z: spółdzielnie mieszkaniowe, centrum dzielnicy, dzielnica

W Szczecinie są to zwykle mieszkańcy, którzy wspólnie z kilkoma sąsiadami zajmują się zielenią na podwórku. Kto ma czas i ochotę, ten bierze się do pracy. Na jednym z podwórek są to przede wszystkim sąsiadki, które mają wnuki lub dzieci, a te lubią korzystać z ogródka i się w nim bawić. Na innym podwórku do pracy zaangażowali się panowie, którzy mieli dosyć bałaganu.

Coraz więcej osób w Berlinie interesuje się ogrodami społecznymi. Umawiają się na spotkanie, kto przychodzi, kiedy i co robi. To jest większa grupa. Każdy przychodzi na kilka godzin w tygodniu, ktoś musi otworzyć i zamknąć ogród. Teraz na przykład istnieje nowa grupa samoorganizujących się zbiegów:

„Chcemy ponownie wyleczyć ziemię. Zrobić coś dobrego dla planety i wyciągnąć z tego wnioski. Wielu ludzi interesuje się tym właśnie teraz”.

Pierwsze kroki w kierunku ekologizacji podwórka

Zaangażowanie małych grup w sąsiedztwie

Zwykle pierwsze kroki do zielonego podwórka prowadzą przez decyzję kilku sąsiadów, którzy postanawiają wprowadzić zmiany na swoim podwórku i posadzić zieleń. Czasami nikt im nie pomaga, nie doradza i jest to wyłącznie ich własna inicjatywa i sąsiedzka współpraca. 

Zaangażowanie rady dzielnicy, zarządzanie dzielnicą

Czasami wsparcia udziela Rada Osiedlowa, która zachęca do dalszej pracy, daje drobne dotacje na rośliny i ziemię, ale też nie przeszkadza i nie ingeruje w pracę mieszkańców.

Programy i instytucje miejskie

Uczestnictwo w konkursie programu miejskiego (ZBiLK) z możliwością dofinansowania było krokiem początkowym. Jednak włączenie mieszkańców nie tylko w sprawy podwórek, ale też ogólnie miasta jest, zdaniem działaczy, bardzo ważnym warunkiem do sukcesu różnych projektów miejskich. Władze miasta powinny słuchać potrzeb mieszkańców, więcej z nimi rozmawiać, a wtedy mieszkańcy będą bardziej dbać o swoje otoczenie.

Problemy zielonych podwórek i ogrodów społecznych

Brak zrozumienia ze strony wszystkich sąsiadów

Niestety, nie wszyscy sąsiedzi wykazują entuzjazm i zrozumienie do działalności podwórkowej, czasami nawet ją wyśmiewają lub niszczą zieleń albo wyprowadzają tam swoje psy. 

To prowadzi czasem do nieporozumień pomiędzy mieszkańcami, ale głosy o korzyściach takich przedsięwzięć i rozmów z sąsiadami były zdecydowanie liczniejsze.  

Niedostateczna infrastruktura (parking + komunikacja miejska) dla rozwoju inicjatyw sąsiedzkich i zielonych

Przykładem jest tu brak odpowiedniej sieci komunikacji miejskiej, a co za tym idzie, o wiele wyższa liczba samochodów na 1000 mieszkańców w Szczecinie niż w Berlinie. Jeśli doliczymy do tego

brak wystarczającej ilości miejsc parkingowych w mieście, staje się jasne, dlaczego podwórka są często bezpłatną strefą parkingową:

„Kto mógł, parkował w podwórku, bo jest za darmo”.

Konflikt interesów lub brak wspólnej misji / wizji

Władze miasta Szczecina czasami źle reagują na krytykę, nie słuchają mieszkańców i nie włączają ich do swoich projektów. Podano przykład ulicy, która została wyremontowana, jest zielona, ale nie ma miejsc parkingowych, na co mieszkańcy zwrócili uwagę, lecz miasto nie zareagowało na ich głosy. 

Brak czynnika obywatelskiego

Inny działacz dodaje do tego brak zrozumienia czynnika obywatelskiego w akcji zielonych podwórek Szczecina. Dla niego od początku najważniejsi byli mieszkańcy i ich praca. Mieszkańcy byli bardzo zainteresowani, mieli wiele pomysłów. Wszystko wyglądało obiecująco:

 „Nie wszyscy zaproszeni do współpracy rozumieli jednak czynnik obywatelski”. 

Na jednym ze spotkań Rady Osiedla Turzyn pojawiły się głosy, że po co wszystko mają robić mieszkańcy, skoro można zatrudnić do prac na podwórku firmę. On sam nie był zainteresowany taką współpracą. Zaangażowani z Rady Osiedlowej „przenieśli” zatem projekt do miasta.  

Brak przejrzystości kryteriów wyboru podwórek w programie miejskim  

Były także głosy, że to miasto zaczęło wybierać podwórka, które finansuje, nie wiadomo jednak na jakiej podstawie. Zasady wyboru mogłyby być według nich bardziej przejrzyste. 

Brak zrównoważonego rozwoju

Wiele planów zawodzi z powodu krótkoterminowego zaangażowania, plany i pomysły zaczynają się od zbyt małego zespołu. Dlatego też ważną rolę odgrywa promocja i koordynacja zaangażowanych osób. Wzmocnienie zrównoważonego rozwoju oznacza tworzenie długoterminowych planów, wyznaczanie kamieni milowych, wyjaśnianie konkretnych zadań i pracę nad nimi. Adaptacja rzeczywistych planów do rzeczywistych zespołów i ich mocnych stron to dobre podejście.

Wandalizm i czystość

Urbanistka mówi nam również, jakie problemy mają zielone podwórka do pokonania, są to: podwórkowe życie nocne, śmieci i nieznane grupy niszczące infrastrukturę.

Brak miejsca w Kreuzbergu & sprawiedliwość

Od przedstawiciela urzędu dzielnicy Friedrichshain-Kreuzberg słyszymy o dwóch kolejnych problemach: niedostateczna przestrzeń i sprawiedliwe użytkowanie. Kreuzberg jako dzielnica jest bardzo gęsto zabudowany, co stanowi poważny problem, ponieważ istnieje niewiele obszarów do ekologizacji. Pytanie brzmi, kto powinien lub może korzystać z terenów zielonych, a kto nie, i dlaczego? Podobne problemy mogą wystąpić również w centrum Szczecina.

Zielone porady dla zaangażowanych w ogródki i podwórka

Samemu nie uda się! Zaangażowanie i integracja sąsiedzka

Należy szukać grup, które już istnieją i rozmawiać z innymi grupami w sąsiedztwie:

„Bez solidarności to się nie uda. Ogród potrzebuje solidarności: z ziemią, z roślinami, ze sobąnawzajem- to jest reguła.”

Według pioniera zieleni podwórkowej, idealna mieszanka podwórkowa powstaje z komunikacji, użytkowania (ogródek użytkowy, ławki, stoły) i zaangażowania mieszkańców* – wszystko to wspiera zrównoważony rozwój.

Znajdź różnorodną grupę podobnie myślących osób

Zwracanie się do różnych grup (różnych pokoleń i podmiotów) jest dobrym punktem wyjścia, ponieważ zielona inicjatywa może wiele zyskać, dzięki różnym mocnym stronom i kompetencjom. Następnie należy rozmawiać ze sobą o tym, co dokładnie chce się wspólnie osiągnąć, aby uzyskać jasność co do tego, gdzie są podobieństwa.

“Zależy nam na tym, by sąsiedzi czuli się na podwórku, jak u siebie w domu. To nie jest czyjeś, tylko nasze.” 

Liczą się wspólne pomysły i doświadczenia

Dla mieszkańców sam pomysł jest ważny, który powinien pochodzić od nich samych:

„Ważny jest pomysł i idea, które pochodzą bezpośrednio od mieszkańców. Wtedy łatwiej jest zrobić coś dla sąsiedztwa.”

Warto skorzystać z doświadczeń zdobytych w innych dotychczasowych projektach ekologicznych, aby uniknąć planów z podobnymi przeszkodami i problemami. Wymiana doświadczeń, dobre rady, kontakty – to dobry początek.

Zrobić pierwszy krok

Pierwszy krok może spowodować efekt domina i stać się początkiem wspólnej pracy.

Znalezienie lidera akcji i długofalowy plan

Pomocna okazuje się też osoba lidera, który swoim przykładem potrafi zmobilizować i zachęcić innych do współpracy. Ta osoba powinna zacząć aktywnie działać, aby pokazać, co jest możliwe na podwórku i w ten sposób zainteresować pozostałych mieszkańców i zmobilizować ich do włączenia się do akcji. 

Odpowiednie wsparcie władz miasta lub rady osiedla 

Paru mieszkańców stwierdziło, że pomoc miasta w przedsięwzięciu nie jest konieczna, ale zdaniem innych jest to zdecydowanie potrzebne. Chodzi tu o autentyczną wzajemną współpracę miasta z mieszkańcami, czyli słuchania ich głosów i potrzeb, czego przykładem jest stosunek Rady Osiedla Śródmieście-Zachód do akcji zielonych podwórek, która wspiera działalność mieszkańców, udziela drobnych dotacji na rośliny, ale też ich nie wyręcza.   

Uzyskać poradę eksperta

Zorganizować konsultacje dla obywateli, które nie tylko skupiają się na roślinach i dotacjach pieniężnych, ale również mają na celu zapewnienie zrównoważonego rozwoju.

Polsko-niemiecka współpraca w zakresie zielonych podwórek

Po wstępnym przyjęciu pomysłu z Berlina do Szczecina, temat współpracy transgranicznej był

stopniowo zapomniany, ale nasi uczestnicy po obu stronach Odry chcieliby to zmienić.

„Mieszkamy przy samej granicy, Niemcy to nasi najbliżsi sąsiedzi, powinniśmy i musimy z nimi współpracować. Po to, by wzajemnie wyrabiać sobie obraz sąsiedniej nacji. Wtedy nie będziemy tacy chętni do konfliktów. To bardzo potrzebne, należy współpracować, realizować pozytywne projekty z Niemcami. Dobrze, by było ich jak najwięcej.” 

Mieszkańcy Szczecina podkreślili, że należy pokazywać, a nawet przenosić na grunt polski niemieckie doświadczenia obywatelskie, które mają oddolny charakter. Również Niemcy mogą się dużo nauczyć od Polaków, z czym zgadzają się również Niemcy. Wymiana doświadczeń o potencjale obywatelskim jest bardzo ważna i powinna się odbywać poprzez organizowanie paneli dyskusyjnych, spotkań i publikacji.   

Większa widoczność współpracy polsko-niemieckiej na szczeblu lokalnym

Oprócz lepszej widoczności polsko-niemieckiej współpracy na szczeblu lokalnym, mogłaby mieć miejsce ważna wymiana pomysłów.

„Jestem pewien, że partnerstwo miast pomiędzy Kreuzbergiem a Szczecinem może mieć również aspekty urbanistyczne. Można by się zgodzić na „konkursy urbanistyczne”, które mogłyby być wspólnie wspierane, np. projektowanie parków, itp.

Skuteczna realizacja idei zielonych podwórek z Kreuzberga w Szczecinie

Jedna berlińska urbanistka opowiada, że inicjatywa zielonych podwórek, która powstała w Kreuzbergu w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, została przeniesiona do Szczecina metodą “kopiuj-wklej”. W jej opinii był to wielki wkład dla obu społeczności po obu stronach Odry:

„Tak wiele możemy się od siebie nauczyć!”

„Istnieje wiele podobieństw i różnic w realizacji i ogólnych wyzwań. Wymiana w tej dziedzinie jest niezbędna. Jestem bardzo szczęśliwy, że mogę w tym uczestniczyć!”

Różnice i podobieństwa między działaniami w Berlinie i Szczecinie

Pionier tamtejszej polsko-niemieckiej współpracy opowiadał, jak w przeszłości angażował się w zazielenianie szczecińskich podwórek. Ponieważ dziedzińce w większości należą do miasta, a apartamenty do prywatnych właścicieli, uzyskanie pozwolenia (i ewentualnie dotacji finansowych) było skomplikowanym procesem. W Berlinie jest inaczej. Ale oba miasta mają ten sam problem ze zrównoważonym rozwojem.

Problemy łączą: gentryfikacja, finansowania krótkoterminowe/indywidualne, szybkie wdrożenia

Kolejny działacz widzi dużo podobieństw między Szczecinem a Berlinem, a „ta współpraca jest i być powinna”. On również stwierdził, że polskie pomysły mogą być tak samo inspirujące dla Niemców, jak te niemieckie dla Polaków: 

„Przestrzeń do wymiany doświadczeń jest duża i ciekawa. W obliczu problemu gentryfikacji w Berlinie, polski model wspólnotowy być może byłby pomocny dla mieszkańców Berlina”.

Poza tym, do pozytywnej zmiany w Szczecinie przyczyniłoby się również jeszcze jedno rozwiązanie niemieckie, a mianowicie więcej czasu należy przeznaczyć na tworzenie projektów. W Polsce często dzieje się to za szybko, ponieważ są środki, które trzeba natychmiast wydać, a tymczasem tworzenie projektów i włączenie w nie mieszkańców wymaga czasu. 

Wykorzystanie miejskich przestrzeni zielonych do transgranicznej promocji kulturalnej

Według urbanisty przyszła polsko-niemiecka współpraca powinna zajmować się również tematem

„kultury na wsi”. Zieleń miejska mogłaby być wykorzystana do promocji kultury, np. sztuki ulicznej, muzyki, rzemiosła, wystaw plenerowych:

„Jestem za współpracą polsko-niemiecką, bo tylko poprzez spotkanie można zdobyć nową pożywkę dla myśli i pomysłów. Praca razem przy grządce jednoczy!”

Ogrody wspólnotowe jako nowy format dla Szczecina

„Chciałbym zabrać pomysł na ogródek społeczny do Szczecina!”

Chociaż podwórka i okoliczne tereny zielone są w Szczecinie niezwykle zagospodarowane i dobrze utrzymane, idea ogrodów przydomowych i miejskiego rolnictwa nie jest jeszcze w Szczecinie dobrze znana. Takie miejsce, w którym wielu obywateli mogłoby wynająć grządkę – ponad podziałem dzielnicowym, z programem kulturalnym, ze wspólnymi działaniami dla młodych i starszych, byłoby według planistki miasta bardzo korzystne dla Szczecina.

„Ogrody wspólnotowe w Berlinie występują często – jak na wsi można piec, słuchać muzyki, robić rękodzieła, naprawiać rowery. Niewiarygodne!”

Konkretne plany z zasadą win-win

Tylko jeden z byłych działaczy stwierdził, że potencjał współpracy polsko-niemieckiej na płaszczyźnie zielonych podwórek nie został do końca wykorzystany i potrzebne byłoby jej doprecyzowanie w przyszłości:

„Myślę, że w przyszłości trzeba doprecyzować formy tej współpracy. Aby obustronne korzyści były znane.” 

Różnice między podwórkami w Berlinie i w Szczecinie

Działacze, którzy dwadzieścia lat temu angażowali się lub teraz się angażują na rzecz zielonych podwórek Szczecina, wymienili następujące różnice między berlińskimi i szczecińskimi zielonymi podwórkami: 

• Zaangażowanie mieszkańców w Niemczech jest o wiele większe. W Szczecinie brakuje oddolnej inicjatywy.  
• Podwórka w Berlinie są pełne życia, rosną w nich warzywa, leżą zabawki dla dzieci, w Szczecinie tego życia na podwórku jednak brakuje.  
• Mieszkańcy w Berlinie znają się o wiele lepiej z sąsiadami, podczas gdy sąsiedzi w Szczecinie nie znają się tak dobrze. 
• Pomimo podobieństw rozwiązań architektonicznych, podwórka w obu miastach różnią się pod względem struktur społecznych i historią rozwoju po wojnie i w czasach socjalistycznych. Jeden z działaczy wspomina, że mieszkańcy kamienic w Szczecinie mieli od początku gorsze warunki. Budynki były źle zarządzane, zaniedbane, „poniemieckie”. Jak pojawiła się możliwość posiadania własnego mieszkania w kamienicy oraz powstały wspólnoty, sytuacja się poprawiła:
  „Kiedyś podwórko to była przestrzeń niczyja, a niczyjego nikt nie lubi”. 
• Wysokość dotacji w Berlinie i Szczecinie znacznie się różniły. Dotacje na Kreuzbergu były niższe, co jest lepszym rozwiązaniem, bo w Polsce czasem inwestycje i dotacje są zbyt wysokie. Lepiej byłoby podzielić pieniądze na więcej podwórek. 
• W Szczecinie jest mniejsze zaangażowanie artystów niż w Berlinie, ale to się zmienia.

Berlińskie i szczecińskie zielone zaangażowanie: Punkty ciężkości

W Szczecinie i Berlinie kładzie się nacisk na różne aspekty działań proekologicznych. Są one

związane z różnymi powodami i celami zaangażowania. Dwa z poniższych aspektów są istotne dla zaangażowanych osób zarówno w Berlinie, jak i w Szczecinie:

• Aspekt estetyczny:

Zieleń jest doskonałą alternatywą dla brzydkiego widoku za oknem na szary betonowy dziedziniec, na którym znajdują się tylko kontenery na śmieci.

• Aspekt społeczny

Zielone podwórko to teren, który jest zagospodarowany, użytkowany i utrzymywany wspólnie przez mieszkańców domu i tworzy cenne miejsce spotkań dla sąsiadów. Podwórko stanie się więc miejscem spotkań, w którym odbywać się będą wymiany, dyskusje, współpraca, a także projekty charytatywne, działania i zaangażowanie na rzecz społeczności.

W Berlinie bardzo ważne są również dwa inne aspekty, które raczej rzadko pojawiają się w programie szczecińskim i w związanej z nim debacie publicznej:

• Aspekt ochrony środowiska/ zmiany klimatu

Zielone podwórka przyczyniają się do poprawy jakości powietrza, klimatu miejskiego i naszego środowiska życia oraz są ważnym środkiem adaptacji miasta do zmian klimatycznych. Jeśli są one tworzone w sposób zróżnicowany, świadomy i naturalny, stanowią cenne siedliska dla owadów, ptaków i innych stworzeń w środku miasta.

• Aspekt produkcji żywności / rolnictwo miejskie (Urban Farming)

Owoce i warzywa są uprawiane na wielu podwórkach i w ogródkach przydomowych.

Różne rodzaje terenów zielonych w Berlinie i Szczecinie

W Berlinie istnieją co najmniej dwa rodzaje terenów zielonych:

Ogrody wspólnotowe – zagospodarowane na publicznych nieużytkach, które należą do miasta i są dzierżawione przez mieszkańców miasta. Są one wspólnie uprawiane, użytkowane i utrzymywane przez gminę powiatu. Te miejsca publiczne są zazwyczaj otwarte dla wszystkich mieszkańców dzielnicy i innych zainteresowanych stron (np. ogród wspólnotowy Himmelbeet i Prinzessinnengarten). Tutaj bardzo ważna jest ekologiczna uprawa owoców, warzyw i ziół.

Zielone podwórka – powstały w wyniku zazielenienia podwórek, do których dostęp mają tylko mieszkańcy domu mieszkający wokół nich. W Szczecinie powstał drugi rodzaj zieleni – zielone podwórka. Tam aspekty estetyczne, społeczne i społeczne ruchu są ważniejsze. W berlińskiej przestrzeni miejskiej istnieją różne formaty i formy przestrzeni zielonych dla obywateli:

• zielone przestrzenie wokół placów zabaw
• małe prywatne inicjatywy na podwórkach (udział kilku sąsiadów)
• obszar przedogródków
• miejsca publiczne wokół wód i miejsca spotkań

Pierwsza rewitalizacja podwórek w Szczecinie miała miejsce w rejonie tzw. Dzielnicy Turzyn (np. przy ul. Mickiewicza, al. Piastów, al. Boh. Warszawy, Krzywoustego).

Obecnie rewitalizacja odbywa się w różnej skali i w zasadzie na terenie całego miasta Szczecin. Są to działania prowadzone zarówno przez instytucje miejskie (zwłaszcza ZBiLK i STBS) w ramach „dużych” projektów rewitalizacyjnych, jak i przez rady osiedlowe lub pojedyncze osoby czy grupy ludzi.

Potencjalnym obszarem zainteresowania powinny być peryferyjne osiedla/dzielnice mieszkaniowe Szczecina, czyli tereny północne (zwłaszcza Skolwin, Stołczyn), południowe (Pomorzany) i Niebuszewo. Ze względu na „peryferyjny charakter” i zmniejszone zainteresowanie władz miasta, inicjatywy społeczne w tych obszarach powinny mieć szczególne znaczenie.

Zalecenia w skrócie

Co więc powinni zrobić ci, którzy chcą zazielenić swoje podwórka lub założyć miejski ogród?

• Nie zaczynaj sam!
• Znajdź grupę podobnie myślących osób
• Zwracaj się do różnych grup (różnych pokoleń i podmiotów)
• Zasięgnij o poradę i doświadczenie innych
• Znajdź liderów akcji
• Zdefiniuj wspólny cel
• Sam rozpocznij pracę
• Koordynuj ludzi wokół grządek i wspólnych przestrzeni zielonych
• Bądź jednomyślny w grupie
• Podejmuj długoterminowe zobowiązania i wzmocnij tym samym zrównoważony rozwój inicjatywy
• Uzyskaj odpowiednie wsparcie ze strony administracji miasta lub rady osiedlowej

Możliwości finansowania i doradztwo w Berlinie

• Berliński Program na rzecz Zrównoważonego Rozwoju (BENE) Das Berliner Programm für Nachhaltige Entwicklung (BENE) ]

Finansuje się przykładowo działania związane z zarządzaniem wodą deszczową na potrzeby ekologizacji gospodarstw rolnych, ekologizację fasad lub dachów, publiczne ogrody dachowe dla rolnictwa miejskiego:

https://www.gruen-in-die-stadt.de/foerdercheck/berlin/bene

• „1.000 zielonych dachów” „1.000 grüne Dächer”

Od 2019 roku Senacki Departament Środowiska, Transportu i Ochrony Klimatu oferuje program „1.000 zielonych dachów” dla zielonych dachów:

https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruendaecher/

• GründachPLUS

Oferta finansowania ze strony Senackiego Departamentu Środowiska, Transportu i Ochrony Klimatu, mająca na celu poprawę jakości życia w stolicy poprzez zielone dachy.

https://www.ibb-business-team.de/gruendachplus/

• Grüne Liga Berlins

oferuje porady i wsparcie w zakresie ekologizacji stoczni:

https://www.grueneliga-berlin.de/themen-projekte2/stadtbegruenung/integrierte-urbane-gaerten/

Kontakt: urbanegaerten@grueneliga-berlin.de Tel.: 030 44 33 91 – 65

• Projekt Hofbegrünung KlimaPlus (Berlin Hofgärten) Zielonej Ligi:
  Doradztwo podwórkowe GRÜNE LIGA Berlin

https://www.grueneliga-berlin.de/berliner-hofgarten-grune-hofe-fur-ein-gutes-klima/

Kontakt: Tel.: 030 44 33 91-0

• W dzielnicy Friedrichshain-Kreuzberg znajdują się dwie poradnie dla mieszkańców tej dzielnicy:
  Zielone konsultacje Friedrichshain: Büro Selbsthilfetreffpunkt Boxhagener Straße 89, 10245 Berlin, Donnerstag 18.00 – 19.30 Uhr, Tel.: 030 2918348

Zielone konsultacje Kreuzberg: Büro Stadtteilausschuss Kreuzberg e.V.
Bergmannstraße 14, 10961 Berlin. Dienstag 18.00-19.30 Uhr, Tel.: 030 61282702

Możliwości finansowania i doradztwo w Szczecinie

• Zielone Podwórka Szczecina

Od 2008 roku Miasto Szczecin oferuje program ekologizacji podwórek szczecińskich.

Instytucja odpowiedzialna: Zarząd Budynków i Lokali Komunalnych ZBiLK (administracja budynkami i lokalami komunalnymi)

http://zbilk.szczecin.pl/?type=article&action=view&id=22

• Zielone Przedogródki Szczecina

Od 2015 roku miasto oferuje również program zazieleniania ogrodów frontowych Szczecina, za którego realizację odpowiada również Rada Administracyjna ds. budynków i lokali komunalnych.

http://zbilk.szczecin.pl/?type=article&action=view&id=22

• „Zielone Podwórka“ der STBS Sp. z o.o.

Ponadto Szczecińskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego (STBS) oferuje program ekologizacji centrum miasta.

http://www.stbs.pl/

• Wsparcie rad mieszkaniowych

Rady Osiedlowe udzielają również niewielkich dotacji na modernizację placów zabaw, boisk i terenów zielonych.

Partnerzy projektu i możliwości współdziałania

Städtepartner Stettin e.V. jest berlińskim stowarzyszeniem działającym na polu współpracy międzynarodowej i szczególnie zaangażuje się w współpracę polsko-niemiecką. Promuje ona zaangażowanie obywatelskie na poziomie lokalnym pomiędzy Friedrichshain-Kreuzbergiem, Szczecinem i bułgarską dzielnicą Obrishte w Sofii. Spotkania, wymiany, oprowadzania, współpraca ze szkołami, czyli najważniejsze są spotkania mieszkańców. Jesienią każdego roku organizowane są „Dni Europy Wschodniej”, podczas których odbywają się różne imprezy na takie tematy jak demokracja, historia, rola kobiet itp., które propagują wzajemne poznanie i lepsze zrozumienie. Historia, porozumienie międzynarodowe, rundy wymiany doświadczeń – to podstawa pracy stowarzyszenia.

Stowarzyszenie Progressum jest szczecińską organizacją non-profit, która promuje rozwój społeczności lokalnej, integrację społeczną, działania na rzecz wspierania kreatywności mieszkańców. Zakres działań obejmuje wiele działań społeczno-kulturalnych: koncerty, targi, przedstawienia teatralne, spacery fotograficzne, integracja społeczna dzieci i młodzieży, międzypokoleniowa wymiana społeczności lokalnych, współpraca z domami dziecka.

Podziękowania:
Chcielibyśmy podziękować wszystkim uczestnikom, dyskutantom, administracji po obu stronach Odry. Podziękowania i “danke schön” składamy również Dorocie Kot za wsparcie procesu projektu, wsparcie wirtualne, startegie działania i konceptu oraz Monice Dyker-Woźniak za logistykę, nawiązywanie kontaktów z sąsiadami w szczecińskich dzielnicach i przede wszystkim public relations w Szczecinie. Katarzynie Bednarz dziękujemy za doskonałą koordynację. Natalia Prüfer miała zaszczyt przeprowadzenia wywiadów i sporządziła wnikliwe wnioski. Magdalena Sikora otrzymuje podziękowania za jakościową pracę w zakresie opracowania treści i analizy wywiadów oraz danych historycznych.

Jest Ci bliska zieleń? Działaj zielono! Przyłącz się!

Planujemy zielone działania od wiosny do późnej jesieni. Lubisz też pracować, dbać o grządki i przebywać w zielonych miejscach wypoczynku? Trafiłeś/aś we właściwe miejsce!

Każdego roku będziemy planować małe projekty, czyli niewielkie budżety na działania wolontariackie dla polsko-niemieckich małych inicjatyw. Spójrzcie na naszą stronę: małe projekty!

Przyłącz się! Zieleń jest piękna i inspiruje duszę!

Städtepartner Stettin e.V. (Stowarzyszenie Partnerstwa Miast Szczecin – Kreuzberg)
Yorckstr. 4 – 11. 10965 Berlin
E-Mail: info@staedtepartner-stettin.org
Kleinprojekte: PL I DE

Literaturangaben

Czarnecki, G. (2010) Historia projektu Zielone Podwórka Szczecina. http://podwórka.pl/historia-zielonych-podworek-szczecina/

Betschka, J.; Thewalt, A.; Reçber, S. (2020) Von Liebe, Gemeinschaft und Verdrängung: In der Pandemie werden Berliner Hinterhöfe zur Oase der Großstadt. In: Dem Tagesspiegel vom 08.08.2020. https://plus.tagesspiegel.de/berlin/von-liebe-gemeinschaft-und-verdraengung-drei-berliner-hinterhoefe-drei-geschichten-31668.html

Broschüre von der GRÜNE LIGA Berlin e. V. (2011) Grüne Höfe für ein gutes Klima. Die Broschüre zum Wettbewerb. https://www.grueneliga-berlin.de/publikationen/projektbroschueren/gruene-hoefe-fuer-ein-gutes-klima/

Gehrke, J. (2012) Urban Gardening: Wie die Gärten in die Stadt zurückkehren. In: Nabu-Impuls SLF (10/2012)

Infoludek.pl (2020) Kolejne szczecińskie podwórka i przedogródki zmienią swoje oblicze. In: Infoludek.pl https://infoludek.pl/szczecin/kolejne-szczecinskie-podworka-i-przedogrodki-zmienia-swoje-oblicze/

Kaczanowski, M. (2001) Znaczenie zieleni miejskiej w życiu mieszkańców miast źródło. In: www.mediweb.pl / http://podwórka.pl/2010/12/05/opracowania-naukowe-i-projekty/

Krzyżański, A. (2010) Szczecin stolicą zielonych podwórek. In: Przegląd Komunalny, Dodatek specjalny, Nr 1/2010 (1) http://archiwum.komunalny.home.pl/archiwum/index.php?mod=tekst&id=11074 / http://podwórka.pl/zielone-podworka-w-mediach/

Krzyżański, A. (2008) Zamienić Złote na Zielone. In: Zielony Rynek. http://podwórka.pl/zielone-podworka-w-mediach/zamienic-zlote-na-zielone-podworka/

What Works Wellbeing (2018) Places, spaces, people and wellbeing: full review. A systematic review of interventions to boost social relations through improvements in community infrastructure (places and spaces).

Wiadomości Szczecin (2019) Zamiast szarego zielone. Kolejne podwórka wypięknieją. In: WS. https://wiadomosci.szczecin.eu/artykul/mieszkancy/zamiast-szarego-zielone-kolejne-podworka-wypieknieja

Sethmann, J. (2012) Blüte, Niedergang und Wiederauferstehung des Berliner Hinterhofs. In: Magazin / Online / MieterMagazin 9/12. https://www.berliner-mieterverein.de/magazin/online/mm0912/091212.htm